Το παραδοσιακό, ορεινό χωριό Μηλιά (Μηλέα) βρίσκεται στη δυτική πλευρά της οροσειράς του Ταϋγέτου, σε υψόμετρο 550-600 μέτρων. Απέχει 15 χιλιόμετρα από την Στούπα και 60 χιλιόμετρα από την Καλαμάτα και έχει, περίπου, 300 μόνιμους κατοίκους. Η Μηλιά, αποτελείται από τους οικισμούς Φαγριάνικα, Ξανθιάνικα, Σεκουριάνικα (κατ’ ευφημισμό «Ακρόπολη της Μηλιάς»), Κάτω Χώρα και Κυβέλεια (Γαρμπελιά). Κατά την επικρατέστερη άποψη, το όνομα του χωριού οφείλεται στην ευδοκίμηση, στην περιοχή, του οπωροφόρου δέντρου της μηλιάς, όπως υποδηλώνει και ο ποιητής, Νικήτας Νηφάκος, σε στίχο του:
«Αμή τα μήλα της Μηλιάς τα μοσχομυρισμένα».
Κατά μία άλλη εκδοχή, το όνομα προέρχεται από την Ομηρική λέξη «μήλα», που σημαίνει «γιδοπρόβατα», ενώ πολλοί είναι και αυτοί που υποστηρίζουν ότι η ονομασία του χωριού προέρχεται από το θαμνώδες φυτό «σφακομηλιά» που αφθονεί στην περιοχή.
Η πρώτη μαρτυρία του ονόματος της Μηλέας συναντάται το 1465, σε Βενετικό έγγραφό (μαζί με το όνομα της Ανδρουβίστας-το σημερινό Εξωχώρι). Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς κτίστηκε το χωριό, όμως, λέγεται πως κατά τους αρχαίους χρόνους, στην περιοχή υπήρχε ναός της θεάς Αθηνάς, διακονούμενος από πολλούς ιερείς. Στα νεότερα χρόνια, η Μηλιά αποτέλεσε έδρα μιας από τις επτά Καπετανίες της Έξω Μάνης, με καπετάνιο τον Γιωργάκη Κυβέλο που είχε τον πύργο του στην Γαρμπελιά. Επίσης, το 1730, το χωριό ήταν έδρα μιας από τις πέντε Επισκοπές της Έξω Μάνης. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να αναφέρουμε πως στην Μηλιά κατέφυγε κυνηγημένος μετά τα Ορλωφικά (1770) ο Κωνσταντής Κολοκοτρώνης. Μαζί, φιλοξενήθηκε η οικογένειά του και ο γιος του Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (σε νεαρή ηλικία) για τρία χρόνια, στον πύργο της οικογένειας Κριπαράκων. Ο Κωνσταντής Κολοκοτρώνης προδόθηκε και σκοτώθηκε στη μάχη της Μικρής Καστάνιας και το ακέφαλο σώμα του θάφτηκε στη Μηλιά (στον συνοικισμό Κυβέλεια) όπου σώζεται ο τάφος του.
Το χωριό περιβάλλεται από πυκνή βλάστηση, έλατα, βελανιδιές και πεύκα, ενώ στην παραδοσιακή πλατεία, ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει τον καφέ του υπό την σκιά των μουριών. Στο χωριό, μπορείτε να θαυμάσετε τα αναπαλαιωμένα κεραμοσκεπή, παραδοσιακά σπίτια με τον ιδιαίτερο διάκοσμο, ενώ στον οικισμό Ξανθιάνικα, ξεχωρίζει η πετρόκτιστη κρήνη, «Πέρα Πηγάδι». Στην περιοχή, αναφέρεται, συνολικά, η ύπαρξη περισσοτέρων από εβδομήντα ναών και εξωκκλησιών, ενώ ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ακόλουθοι ναοί: Ο ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (13ος-14ος αιώνας) δεσπόζει στην κεντρική πλατεία του οικισμού Φαγριάνικα με εντυπωσιακό καμπαναριό, ύψους 22 μέτρων. Το καμπαναριό είναι κατασκευασμένο από ντόπιο μάρμαρο, γοτθικού ρυθμού. Στον οικισμό Ξανθιάνικα, ξεχωρίζει ο ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου (12ος αιώνας) με εξαιρετική τοιχογράφηση, ενώ ο ναός του Αγίου Ιωάννη αγιογραφήθηκε το 1706 από τον Καλλέργη. Επίσης αξίζει να επισκεφθείτε τον ναό του Αγίου Νικολάου, ο οποίος είναι κατασκευασμένος με μάρμαρα του 11ου αιώνα.
Ακριβώς πάνω από την Μηλιά, σε απόσταση 5 χιλιομέτρων από το χωριό, είναι κτισμένη η Μονή της Παναγίας της Γιάτρισσας. Συγκεκριμένα, το μοναστήρι βρίσκεται σε μικρό οροπέδιο και σε υψόμετρο 1000 μέτρων, σε κοντινή απόσταση από το δάσος της Βασιλικής του Ταϋγέτου. Τέλος, λίγο πριν φτάσει κανείς στην Μηλιά από το Καρυοβούνι, στη θέση «Κοσμένικα», βρίσκεται το αξιόλογο σπήλαιο της Μηλιάς. Το σπήλαιο εξερευνήθηκε από τον σπηλαιολόγο Γιάννη Κοφινά και αποτελείται από πλούσιο διάκοσμο με σταλακτικούς και σταλαγματικούς σχηματισμούς. Οι διαστάσεις του βατού τμήματος του σπηλαίου είναι 14x15 μέτρα, με μέγιστος ύψος 5 μέτρα, και στην οροφή υπάρχουν ζωντανοί σταλακτίτες με έντονη σταγονορροή, όπου το νερό σχηματίζει μικρά «γκουρ» (μικροφράγματα ανθρακικού ασβεστίου).
Το χωριό της Μηλιάς είναι η γενέτειρα του ποιητή και δασκάλου, Νικήτα Νηφάκου (1748-1818), ο οποίος με το ποιητικό έργο του και τη διαδασκαλία του διαφώτισε πολλά σημεία της ιστορίας, της γεωγραφίας και της λαογαφίας της Μάνης. Από την Μηλιά καταγόταν και ο οπλαρχηγός του 1821, Ηλίας Μπισμπίνης (1790) ο οποίος πολέμησε στο πλευρό του στρατηγού Παναγιώτη Γιατράκου, στο Μιστρά, στο Βαλτέτσι στα Δερβενάκια και αλλού. Μάλιστα, ο Μπισμπίνης είχε δική του σημαία, με την εικόνα του Αγίου Γεωργίου. Τέλος, στο χωριό Μηλιά γεννήθηκε και ο Ιωάννης Νήφος (1793-1879) ο οποίος έλαβε μέρος στην πολιορκία του φρουρίου της Κορώνης και στις μάχες στο Βαλτέτσι, την Τρίπολη, την Βέργα Αλμυρού και αλλού. Για τις υπηρεσίες του στην πατρίδα τιμήθηκε με το Αργυρούν Αριστείο, ενώ μετά την λήξη του αγώνα χειροτονήθηκε ιερέας.
