Αρχαία Μεσσήνη

Η αρχαία πόλη της Μεσσήνης βρίσκεται στο σημερινό χωριό Αρχαία Μεσσήνη που μέχρι το 2002 ονομαζόταν Μαυρομάττι Ιθώμης. Απέχει 30 χιλιόμετρα από την Καλαμάτα.

Η αρχαία πόλη ιδρύθηκε τον χειμώνα του 370 π.Χ. από το Θηβαίο στρατηγό Επαμεινώνδα, μετά τη νίκη του επί των Σπαρτιατών στη μάχη των Λεύκτρων και την εισβολή του στη Λακωνία. Ο Επαμεινώνδας απελευθέρωσε τη Μεσσσηνία από τη Σπαρτιατική επιρροή και επέλεξε τους πρόποδες του όρους Ιθώμη για να κτίσει την πρωτεύουσα των ελεύθερων Μεσσηνίων. Οι περισσότερες πληροφορίες για την ίδρυση της πόλης διασώζονται από τον περιηγητή Παυσανία. Η πόλη ονομάστηκε από τη μυθική βασίλισσα Μεσσήνη, κόρη του βασιλιά του Άργους, Τριόπα. Η πόλη παρέμεινε πολιτιστικό κέντρο (ίσως και πολιτικό) κατά τα Ρωμαϊκά χρόνια και τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του 4^ου μ.Χ. αιώνα. Το 365, ο μεγάλος σεισμός της Ανατολικής Μεσογείου πιθανότατα είχε σημαντικές επιπτώσεις και στη Μεσσήνη, ενώ το 395, η επιδρομή των Γότθων, του Αλάριχου Α’, έδωσε το αποφασιστικό πλήγμα στην πόλη. Κατά τον 5^ο αιώνα, η Μεσσήνη έγινε και πάλι σημαντικός οικισμός της περιοχής. Από τα τέλη του 6^ου και μέχρι τις αρχές του 8^ου αιώνα καταγράφεται παρουσία Σλαβικών πληθυσμών, παράλληλα με τους Ρωμαίους, και τότε πιθανότατα ο οικισμός μετονομάζεται σε Βουλκάνο ή Βουρκάνο. Τέλος, ο οικισμός συνεχίζει ως ένα μεγάλο χωριό με σημαντική αρχαιολογική παρουσία, τόσο κατά τη Μεσοβυζαντινή περίοδο, όσο και κατά τον Ύστερο Μεσαίωνα.

Το τείχος που περιέβαλλε τη Μεσσήνη είναι εξαιρετικά μεγάλου μήκους (περίμετρος 9 χιλιομέτρων) και στην εποχή του περιηγητή Παυσανία ήταν ήδη εξ’ολοκλήρου λίθινο. Είχε δύο μνημειακές πύλες, την Αρκαδική (ή πύλη της Μεγαλόπολης) και τη Λακωνική. Σε τακτά διαστήματα το τείχος ήταν ενισχυμένο με διώροφους, λίθινους τετράγωνους και στρογγυλούς πύργους. Σήμερα, διατηρείται καλύτερα στη βόρεια πλευρά του, εκατέρωθεν της Αρκαδικής πύλης.

Όλα τα οικοδμήματα της Αρχαίας Μεσσήνης έχουν τον ίδιο προσανατολισμό και εντάσσονται στον πολεοδομικό κάνναβο που δημιουργείται από οριζόντιους και κάθετους δρόμους. Το πολεοδομικό αυτό σύστημα είναι γνωστό ως ιπποδάμειο, από τον αρχικό εμπνευστή, αρχιτέκτονα, πολεοδόμο και αστρονόμο του 5^ου π.Χ. αιώνα, τον  Ιππόδαμο από τη Μίλητο.

Η Αρχαία Μεσσήνη υπήρξε μία από τις πρώτες αρχαιολογικές θέσεις στην Ελλάδα που έγινε αντικείμενο συστηματικής ανασκαφής, πριν ακόμη τη σύσταση επισήμως του Ελληνικού Κράτους. Οι πρώτες επιστημονικές ανασκαφές ξεκίνησαν το 1829, από τη Γαλλική Επιστημονική Εκστρατεία του Μοριά, υπό την διεύθυνση του αρχιτέκτονα Γκιγιώμ-Αμπέλ Μπλουέ (Guillaume-Abel Blouet). Το 1895, η Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία ξεκίνησε την ανασκαφή των κυριότερων δημοσίων οικοδομημάτων της Αγοράς, με τον Θεμιστοκλή Σοφούλη. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν το 1909 και το 1925 από τον αρχαιολόγο Γεώργιο Οικονόμο, ενώ η ανασκαφή γινόταν τακτικά κάθε καλοκαίρι από τον ακαδημαϊκό Αναστάσιο Ορλάνδο. Το 1986, η Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία ανέθεσε στον καθηγητή Πέτρο Θέμελη την διεύθυνση των ανασκαφών της Αρχαίας Μεσσήνης. Έκτοτε, συνεχίζονται με ζήλο οι ανασκαφικές έρευνες με παράλληλες εργασίες στερέωσης και αναστήλωσεις των μνημείων. Η Αρχαία Μεσσήνη είναι μία από τις σημαντικές, σε μέγεθος, μορφή και διατήρηση, πόλεις της αρχαιότητας που δεν διαθέτει μονάχα ιερά και δημόσια οικοδομήματα, αλλά και οχυρώσεις, κατοικίες και ταφικά μνημεία.