Ναός Ζωοδόχου Πηγής Σαμαρίνας
Ο ναός Ζωοδόχου Πηγής Σαμαρίνας βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το χωριό Καλογερόρραχη, σε μία κατάφυτη τοποθεσία. Πρόκειται για ένα από τα ωραιότερα και καλοδιατηρημένα Βυζαντινά μνημεία ολόκληρης της Πελοπόννησου. Η ονομασία Σαμαρίνα προήλθε από την παραφθορά του λατινικού Santa Marie ή σύμφωνα με άλλη άποψη, λόγω του ότι ο ναός ήταν αφιερωμένος στην Οσία Μαρία την Αιγυπτία. Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, η εκκλησία οικοδομήθηκε επάνω στα ερείπια αρχαίου ναού.Ο ναός Ζωοδόχου Πηγής αποτελεί μετόχι της Μονής Βουλκάνου και εορτάζει την Παρασκευή της Διακαινησίμου.
Ο ναός κτίστηκε κατά τον 12ο αιώνα και ήταν το Καθολικό της γυναικείας μονής που θεωρείται ότι ιδρύθηκε από τον Ανδρόνικο Β’ τον Παλαιολόγο για να τιμήσει τον Πατριάρχη Αθανάσιο Α’, που καταγόταν από την Ανδρούσα. Αρχιτεκτονικά, ο ναός ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο της παραλλαγής των δικιόνιων με τρεις προέχουσες αψίδες στα ανατολικά. Ο τρούλος στηρίζεται στους τοίχους που διαιρούν τους χώρους του Ιερού Βήματος και σε δύο κομψούς μονολιθικούς κίονες. Στα δυτικά του κυρίως ναού προσκολλάται νάρθηκας, στη δυτική όψη του οποίου διαμορφώνονται εντυπωσιακό κιονοστήρικτο προστώο. Από το νότιο πρόπυλο προέρχονται πιθανώς οι διάσπαρτοι κίονες στον αύλειο χώρο του μνημείου. Επίσης, ο ναός στηρίζεται με μονόρριχτες και δίρριχτες στέγες. Οι τοίχοι του ναού είναι κτισμένοι με ιδιαίτερη επιμέλεια. Στο κατώτερο τμήμα αποτελούνται από μεγάλους ορθογώνιους λίθους, που προέρχονται από αρχαία κτίρια, ενώ στο ανώτερο τμήμα αποτελούνται από πλούσια κεραμοπλαστική διακόσμηση.
Στο εσωτερικό του ναού σώζονται εντυπωσιακές τοιχογραφίες της λεγόμενης «ακαδημαϊκής τάσης» της Υστεροκομνήμειας ζωγραφικής, του τέλους του 12ου αιώνα, με χαρακτηριστικές της μνημειακές παραστάσεις από την ζωή του Χριστού. Στο νότιο τοίχο, οι ολόσωμες μορφές αγίων χρονολογούνται κατά τον 14ο-15ο αιώνα. Οι συνθέσεις σχεδιάζονται με λιτότητα και συμμετρία. Οι μορφές είναι αυστηρές, ενώ τα πρόσωπα αποδίδονται πλαστικά με πλατύ δεξιοτεχνικό σχέδιο. Συγκεκριμένα, στην αψίδα εικονίζεται ένθρονη η Βρεφοκρατούσα Θεοτόκος και χαμηλότερα μετωπικοί Ιεράρχες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει η ιδιότυπη απεικόνιση του νεκρού Χριστού στη σινδόνη, μοναδικό, ίσως, παράδειγμα στη Βυζαντινή μνημειακή ζωγραφική. Στον τρούλο διακρίνεται η μορφή του Παντοκράτορα σε μετάλλιο, πλαισιωμένου από ολόσωμους Προφήτες στη χαμηλώτερη ζώνη του τυμπάνου, ανάμεσα στα παράθυρα. Οι σκηνές του Δωδεκαόρτου αναπτύσσονται στις καμάρες των σκελών του σταυρού και εντυπωσιάζουν με τη μνημειακότητά τους. Ο Ευαγγελισμός και η Υπαπαντή εικόνίζονται στη βόρεια καμάρα, η Βαϊφόρος στη δυτική, η Σταύρωση στο τύμπανο του δυτικού τοίχου και η Εις Άδου Κάθοδος (Ανάσταση) στη νότια καμάρα. Στον θόλο του κυρίως Ιερού Βήματος αναπτύσσεται σε δύο ομάδες η σκηνή της Ανάληψης. Το εικονογραφικό πρόγραμμα συμπληρώνουν μορφές Ιεραρχών, η Κοινωνία της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας από τον ιερέα Ζωσιμά, οι Τρεις Παίδες εν Καμίνω και ορισμένες μορφές της Παλαιάς Διαθήκης.
Τα εξαιρετικά γλυπτά του τέμπλου χρονολογούνται στο δεύτερο μισό του 12ου αιώνα και περιλαμβάνουν στα επιστύλια μορφές ζώων και γεωμετρικά σχέδια φιλοτεχνημένα με εξαιρετική ακρίβεια. Αποδίδονται στο φημισμένο «εργαστήριο της Σαμαρίνας», έργα του οποίου εντοπίζονται επίσης στη Λακωνία και την Αρκαδία. Το δάπεδο του ναού καλύπτεται με μεγάλες μαρμάρινες πλάκες που οριοθετούνται ενίοτε από ζώνες μαρμαροθετημάτων και σώζεται αποσπασματικά σε όλους τους χώρους του (Ιερό Βήμα, κυρίως ναό, νάρθηκα). Τέλος, στη νότια πλευρά του νάρθηκα διαμορφώνεται ταφικό αρκοσόλιο που πιθανώς προοριζόταν για την τιμητική ταφή του κτήτορα του ναού, καθώς και των μελών της οικογένειάς του.
Τον Νοέμβριο του 2011 ξεκίνησαν οι εργασίες αποκατάστασης του μνημείου με αυτεπιστασία από την 26η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και ολοκλήρωθηκαν τον Δεκέμβριο του 2013. Οι εργασίες περιελάμβαναν την ανακεράμωση των στεγών, την αποκατάσταση του κεραμοπλαστικού διακόσμηση, καθώς και την τοποθέτηση ξύλινων θυρών. Οι τοιχογραφίες στερεώθηκαν και συντηρήθηκαν, ενώ ο καθαρισμός του μαρμάρινου τέμπλου ανέδειξε την υψηλή ποιότητά του αποκαλύπτοντας ίχνη χρώματος από κηρομαστίχη.