Σημείο 11-Διαδρομή του Ν. Καζαντζάκη και του αληθινού Γεώργιου Ζορμπά στη Στούπα
Αυτό το επιβλητικό πέτρινο σπίτι, θεμελιωμένο πάνω σε ριζωμένους ογκόλιθους, δεσπόζει ακόμα στην Πραστοβά, σαν φύλακας μιας εποχής που πέρασε, αλλά δεν ξεχάστηκε. Κτισμένο το 1891, φιλοξένησε για μερικά χρόνια τα γραφεία της εταιρείας εξόρυξης λιγνίτη — και μαζί τους, τις φωνές, τα χαρτιά, τις αποφάσεις, τον μόχθο, τα λάθη και τα όνειρα εκείνης της εποχής.
Παρόλο που σήμερα λειτουργεί ως κατοικία, τίποτα ουσιώδες δεν έχει αλλάξει. Η αρχοντική του λιτότητα παραμένει αισθητή:
- Αγκαλιασμένο με αγκωνάρια,
- με παραστάδες από ντόπιο πελεκητό μάρμαρο,
- σκάλα βαριά και στιβαρή,
- και ένα κεραμοσκέπαστο μπαλκόνι με απεριόριστη θέα προς τη θάλασσα — πολυτέλεια ασυνήθιστη για την εποχή.
Το Ισόγειο – Οι Σκιές της Ύλης
Το ισόγειο του κτιρίου λειτουργούσε ως αποθήκη της επιχείρησης. Εκεί στοίβαζαν:
- Σύρματα,
- Μακαράδες,
- Παραμίνες,
- Κασμάδες,
- Λάμπες ασετιλίνης,
- και τόνους ξυλείας για τις ξυλοδεσιές των γαλαριών.
Καμιά φορά, όταν η νύχτα έπεφτε νωρίς ή το δρομολόγιο από τα χωριά καθυστερούσε, οι εργάτες κοιμόντουσαν στους βοηθητικούς χώρους, ανάμεσα στα εργαλεία και στη μυρωδιά της δουλειάς.
Ο Όροφος – Εκεί που η Ύλη Έγινε Λόγος
Αρχικά, στον όροφο έμεινε ο ίδιος ο Ζορμπάς, όταν πρωτοήλθε στην περιοχή. Αργότερα, μετακόμισε στην Καλόγρια, και το κτίριο μετατράπηκε σε διοικητικό κέντρο της εταιρείας.
Εδώ γράφτηκε – στα κυριολεκτικά – η ιστορία της επιχείρησης, με ανθρώπους που αργότερα θα αποκτούσαν ιδιαίτερη βαρύτητα:
- Ο Βερνίκος, τότε λογιστής, μετέπειτα εφοπλιστής,
- Ο Ελπιδοφόρος Χιουρέας, ντόπιος και ιδιοκτήτης της Πραστοβάς, υπεύθυνος για τη μισθοδοσία,
- Ο Φαραντάτος, νομικός σύμβουλος,
- Και, βεβαίως, ο Νίκος Καζαντζάκης, επιφορτισμένος με τα νομικά θέματα, παρατηρητής, σχολιαστής, μάρτυρας των γεγονότων.
Η γραφική ύλη έγινε πρώτη ύλη για τη λογοτεχνία.
Εδώ, ο Καζαντζάκης δεν έγραφε μόνο συμβόλαια – έγραφε ιστορίες με το βλέμμα.
Τα Ιστορικά Έπιπλα – Ταπεινοί Θησαυροί
Και όμως, κομμάτια εκείνης της εποχής σώζονται ακόμη και εκτίθενται με σεβασμό:
- Το χειροποίητο γραφείο της μισθοδοσίας, με τα συρτάρια-χρηματοκιβώτια, φυλάσσεται στο εστιατόριο «Στούπα».
- Το γραφείο των λογιστικών βιβλίων, λιτό και στιβαρό, φιλοξενείται στο «Ακρογιάλι».
Είναι μάρτυρες σιωπηλοί, αλλά εύγλωττοι — κρατούν μέσα τους την ηχώ των αποφάσεων, των υπογραφών και ίσως κάποιων αναστεναγμών.
Η Επιγραφή – Η Σοφία του Χρόνου
Πάνω σ’ ένα αγκωνάρι, ψηλά στη βόρεια πλευρά του κτιρίου, σώζεται μια παλιά επιγραφή, κοινή για τα σπίτια πριν το 1900. Κι όμως, διαχρονικά σοφή:
«Σήμερον εμού, αύριον ετέρου και ουδέποτε ενός.»
Μια λιτή υπενθύμιση πως τίποτα δεν μας ανήκει ολότελα – ούτε τα σπίτια, ούτε οι θησαυροί, ούτε οι εποχές.
Ο Περίβολος – Ζωντανή Πνοή Μνήμης
Γύρω από το σπίτι, ο περίβολος ζει ακόμη. Εκεί βρίσκεται το παλιό πηγάδι, που δροσίζονταν οι εργάτες. Εκεί κοντά, σπηλιές που χρησιμοποιούνταν σαν καλύβες-καταφύγια, ακόμα μαυρισμένες από τις φωτιές που άναβαν για να ζεσταθούν ή να μαγειρέψουν.
Λίγο πιο ψηλά, ίχνη μελισσοκομείου κι οι τελευταίες 2-3 πορτοκαλιές — σιωπηλές μνήμες του τεράστιου περιβολιού που άνθιζε εδώ. Οι ντόπιοι θυμούνται πως όταν άνθιζαν οι λεμονοπορτοκαλιές, η περιοχή μοσχοβόλαγε ολόκληρη.
Απόσπασμα από Καζαντζάκη:
«Όσο ζύγωνα στα περιβόλια, έρχονταν καταπάνω μου πνοές – πνοές η μυρωδιά από τις λεμονοπορτοκαλιές και τη δάφνη.»
Τα Γραφεία της Εταιρείας στην Πραστοβά δεν είναι απλώς ένα πέτρινο κτίριο. Είναι ένα κεφάλαιο στο βιβλίο της ζωής.
Εδώ:
– ο Ζορμπάς έδωσε το μέτωπο στην πράξη,
– ο Καζαντζάκης ύψωσε τη ματιά στη σκέψη,
– ο χρόνος άφησε επιγραφή στην πέτρα και μοσχοβολιά στον αέρα.
Το κτίριο αυτό συνδέει τον ιδρώτα του εργάτη με την έμπνευση του συγγραφέα, κι ο επισκέπτης, αν σταθεί με προσοχή, ίσως ακούσει τις φωνές εκείνης της εποχής να επιστρέφουν:
Το γραφείο τρίζει. Το μελάνι κυλά. Ο Ζορμπάς χτυπά το σφυρί.
Κι ο Καζαντζάκης κοιτάζει προς τη θάλασσα – και γράφει.