Σημείο 7-Διαδρομή του Ν. Καζαντζάκη και του αληθινού Γεώργιου Ζορμπά στη Στούπα
Στη νοτιοδυτική εσοχή της παραλίας της Καλόγριας, εκεί όπου το βλέμμα συναντά τον βράχο και το κύμα σμιλεύει τη μνήμη, ανοίγεται η Τουρκοσπηλιά – μια εντυπωσιακή θαλασσοσπηλιά, προσβάσιμη μόνο με βάρκα ή κολυμπώντας, «σαν ένας μικρός ναός σκαλισμένος από τον ίδιο τον Ποσειδώνα».
Η σπηλιά δεν είναι απλώς ένα φυσικό φαινόμενο – είναι ζωντανό ιστορικό απομεινάρι. Το όνομά της το οφείλει σε ένα δραματικό επεισόδιο του 18ου αιώνα: γύρω στο 1775, τουρκικά πλοιάρια κρύφτηκαν εντός της, με σκοπό να πραγματοποιήσουν αιφνιδιαστική απόβαση στην περιοχή. Όμως οι κάτοικοι, ψυχωμένοι και γνώστες του τόπου, τους ανέκοψαν με σθένος. Η μάχη υπήρξε σφοδρή, και η τουρκική ήττα συντριπτική.
Έκτοτε, η περιοχή ονομάστηκε Γόλεθρο – δηλαδή γη του ολέθρου, από τον καταστροφικό όλεθρο που υπέστησαν οι εισβολείς. Το τοπωνύμιο έμεινε, και η σπηλιά κέρδισε θέση στην τοπική ιστορική συνείδηση, μα και στη μυθολογία του τόπου.
Ποιητικές απαγγελίες σε σπηλιά με αντίλαλο
Αιώνες μετά, η Τουρκοσπηλιά γνώρισε νέους επισκέπτες – αυτή τη φορά ποιητές αντί για πολεμιστές. Ο Νίκος Καζαντζάκης και ο Άγγελος Σικελιανός, συχνά με βάρκα, προσέγγιζαν τη σπηλιά. Μόλις έμπαιναν στο εσωτερικό της, ξεκινούσαν τις απαγγελίες. Οι λέξεις αντηχούσαν στις υγρές καμπυλώσεις των βράχων και έπαιρναν άλλη βαρύτητα. Ο ήχος γινόταν μέρος της δημιουργίας – το τοπίο συν-έγραφε.
Εκεί, κάτω από την πέτρα και μπροστά στο φως που τρυπούσε το άνοιγμα της σπηλιάς, οι δυο άντρες μεταμορφώνονταν: ο ένας, πειθαρχημένος στοχαστής, ο άλλος, προφήτης του ελληνικού μεγαλείου. Οι σπηλιές ήταν οι καμαρούλες τους· οι πέτρες, το ακροατήριό τους.
Ο Σικελιανός και το ψάρεμα – Ποίηση στα δίχτυα της θάλασσας
Ο Άγγελος Σικελιανός, πέρα από ποιητής, ήταν και λάτρης της φύσης και των αισθήσεων. Συχνά οι ντόπιοι τον έβλεπαν να ρίχνει πετονιά στις φυκάδες – τις περιοχές με θαλάσσια βλάστηση – μπροστά από την Τουρκοσπηλιά. Ψάρευε με επιμονή και ησυχία, όχι μόνο για τη χαρά του ψαριού, αλλά για τη σύνδεση με το υγρό στοιχείο, το αιώνιο ελληνικό στοιχείο.
Ο Καζαντζάκης τον συνόδευσε κάποιες φορές, μα το ψάρεμα δεν ήταν το δικό του μονοπάτι. Εκείνος βυθιζόταν όχι στη θάλασσα, αλλά στη σκέψη. Έβρισκε το ίδιο ψάρι – στην ιδέα, στον στοχασμό, στο χαρτί.
Αντί για καμάκι, καλαμάρι λέξεων
Εκεί που ο Σικελιανός έβγαζε ψάρια, ο Καζαντζάκης τραβούσε λέξεις από το βυθό του νου του.
Ο ένας παγίδευε ζωή, ο άλλος συλλάμβανε νόημα.
Κι η Τουρκοσπηλιά, βουβή μα συμμέτοχη, κρατούσε τα μυστικά τους.
Η Τουρκοσπηλιά δεν είναι μόνο γεωλογικό θαύμα· είναι ένα ηχηρό δοχείο μνήμης.
Είναι σπηλιά-μάρτυρας μιας ήττας και σπηλιά-σύμμαχος μιας ποίησης.
Εδώ συνυπήρξαν πόλεμος και έμπνευση, όλεθρος και δημιουργία, κίνδυνος και στοχασμός.
Κι αν σήμερα τη δεις από μακριά, σαν μια σχισμή στο βράχο, μην την προσπεράσεις.
Κράτα τη φωνή σου χαμηλά.
Ίσως, αν σταθείς στην είσοδό της, νιώσεις τον αντίλαλο μιας απαγγελίας από μιαν άλλη εποχή.