Σημείο 3-Διαδρομή του Ν. Καζαντζάκη και του αληθινού Γεώργιου Ζορμπά στη Στούπα
Εδώ, στην αμμουδερή αγκαλιά της Καλόγριας, εκεί όπου η θάλασσα γίνεται καθρέφτης του ουρανού και οι σκιές των δέντρων χορεύουν πάνω στην ψιλή άμμο, γεννήθηκε η αληθινή ιστορία του Ζορμπά και του Καζαντζάκη. Αυτό το ειδυλλιακό τοπίο δεν είναι απλώς σκηνικό – είναι πρωταγωνιστής.
Η Καλόγρια, σύμφωνα με την παράδοση, οφείλει το όνομά της σε μια μοναχή που έζησε εδώ κάποτε. Όμως η πιο ιερή της φιγούρα είναι αυτή του Καζαντζάκη, που αγάπησε όσο λίγοι τον τόπο αυτό, και τον Ζορμπά, που τον ένιωσε σπίτι του. Εδώ τοποθετούνται τα γεγονότα που περιγράφονται στο μυθιστόρημα «Αλέξης Ζορμπάς» – όχι στην Κρήτη, όπως ίσως πιστεύουν πολλοί.
Καλοκαίρι 1917 – Η φύση σε συμφωνία με την ψυχή
Τοπίο σχεδόν ανέγγιχτο. Μόλις δύο σπίτια στην ευρύτερη περιοχή και τρία μονοπάτια που οδηγούν ήσυχα στη θάλασσα. Πικροδάφνες, μυρτιές, άγριες συκιές και περιβόλια πλαισιώνουν την παραλία. Τα ρυάκια κεντούν την άμμο σαν μικροί καλλιτέχνες της φύσης και οι γλυφάδες αναβλύζουν μέσα από τα κρυστάλλινα νερά.
Σελίδα 89 του "Αλέξη Ζορμπά":
«Γέμιζα παίζοντας την χούφτα μου ψιλή ξανθή άμμο και την άφηνα να γλιστράει ζεστή, μαλακιά, ανάμεσα από τα δάχτυλά μου.
Κλεψύδρα η χούφτα και φεύγει η ζωή και χάνεται. Χάνεται και κοιτάζω τη θάλασσα, ακούω τον Ζορμπά και τα μελίγγια μου τρίζουν από ευτυχία.»
Εδώ, ο χρόνος αποκτά άλλη διάσταση. Εδώ, ο Καζαντζάκης ένιωσε τη ζωή να του μιλάει – όχι μέσα από φιλοσοφικά εγχειρίδια, αλλά μέσα από τον ήλιο, το κύμα και τον λόγο του φίλου του, Ζορμπά.
Καλλιτεχνική συντροφιά και πνευματικός πυρετός
Το καλοκαίρι του 1917, η Καλόγρια φιλοξένησε μια ξεχωριστή παρέα:
Τη Γαλάτεια Αλεξίου, πρώτη σύζυγο του Καζαντζάκη, με την αδελφή της Έλλη. Τον Άγγελο Σικελιανό με τη σύζυγό του Εύα Πάλμερ. Τις πρωτοπόρες θεατρίνες Μαρίκα Κοτοπούλη και Κυβέλη. Λογοτεχνικές βραδιές, συζητήσεις, απαγγελίες, ιδέες και όνειρα συνέθεταν ένα μοναδικό πνευματικό πανηγύρι.
Καθημερινά, ο Καζαντζάκης και ο Σικελιανός έπαιρναν τα μπαστούνια τους και περιδιάβαζαν τα μονοπάτια της Μάνης, συζητώντας φιλοσοφία και γλώσσα, αναζητώντας λέξεις στους ντόπιους και εικόνες στη φύση.
Η υποδοχή της παρέας – γλέντι, μουσική, Ζορμπάς
Την πρώτη κιόλας μέρα της άφιξής τους, ο Ζορμπάς διοργάνωσε μεγάλο γλέντι στο σπιτάκι του. Κλήθηκε ο δήμαρχος Πατριαρχέας, που έπαιζε μαντολίνο. Ο Ζορμπάς έπιασε το μπουζούκι του και τραγούδησε:
«Σαν σφαλίσει η καρδιά μου δεν ανοίγει με κλειδιά,
μόνο ανοίγει με μπουζούκια, μαντολίνα και βιολιά
και με ωραία συντροφιά.»
Και πράγματι – η καρδιά άνοιξε. Γιατί εδώ δεν υπήρχε πρωτεύουσα ή περιφέρεια, φήμη ή ανωνυμία. Εδώ υπήρχαν απλώς άνθρωποι.
Προκλητικές γυναίκες – ή τολμηρές πρωτοπόρες;
Οι γυναίκες της παρέας σόκαραν την τοπική κοινωνία: φορούσαν παντελόνια, κάπνιζαν και –ω! το ανήκουστο– δεν ήξεραν να μαγειρεύουν. Ήταν οι πρώτες γυναίκες που τόλμησαν να κάνουν μπάνιο στη θάλασσα με μαγιό. Κι όταν ένας βοσκός τις είδε στην πηγή, έφυγε πανικόβλητος, φωνάζοντας: «Νεράιδες! Νεράιδες βγήκαν στην Καλόγρια!»
Καζαντζάκης και Σικελιανός – Δύο διαφορετικές ψυχές
Ο Καζαντζάκης ήταν εσωστρεφής, παρατηρητικός, δύσκολος στο άνοιγμα. Δέθηκε μόνο με λίγους ντόπιους – όπως τον Ελπιδοφόρο Χιουρέα και τον Κώστα Πατριαρχέα. Έκανε κάποτε ένα μεγάλο οδοιπορικό μέχρι τον Μυστρά, με συνοδό έναν Μανιάτη. Όταν γύρισε, έμεινε τρεις μέρες στο στρώμα – εξαντλημένος, μα πλήρης.
Ο Σικελιανός, αντιθέτως, ήταν φωτεινός και πληθωρικός. Έπιανε κουβέντα με όλους, από βοσκούς μέχρι ψαράδες. Στο μεταλλείο πήγε μόνο μία φορά. Δεν τον ενδιέφερε ο άνθρακας – τον ενδιέφερε το φως, η θάλασσα, ο λόγος. Έκανε απαγγελίες μπροστά στο κύμα, ντυμένος λευκά, σαν αρχαίος χρησμολόγος.
Η Ελένη Καζαντζάκη – Προσκύνημα στην αγάπη
Όταν χρόνια αργότερα η Ελένη Καζαντζάκη, η τελευταία σύζυγος του συγγραφέα, επισκέφτηκε την Καλόγρια, δάκρυσε. Βρήκε το τοπίο ακριβώς όπως της το είχε περιγράψει ο Νίκος. Οι ντόπιοι την ξενάγησαν με σεβασμό και τρυφερότητα: στο σπιτάκι τους, στην καλύβα, στο μεταλλείο, στο σημείο φόρτωσης του κάρβουνου, που ονομάζεται «Λούκι» – λέξη της τοπικής διαλέκτου που σημαίνει αυλάκι.
Η συνέχεια – Γιορτές Μνήμης και Έμπνευσης
Η παραλία της Καλόγριας παραμένει, μέχρι σήμερα, τόπος μνήμης και τιμής.
Το 1998, η θρυλική Ορχήστρα Μίκης Θεοδωράκης έδωσε εδώ μοναδική συναυλία, παρουσία του ίδιου του συνθέτη, ο οποίος –συγκινημένος– τραγούδησε δικά του τραγούδια.
Από το 2017, το Πολιτιστικό Σωματείο ΝΑΡΤΟΥΡΑ καθιέρωσε τριήμερο φεστιβάλ κάθε Σεπτέμβριο, με θεματικές ενότητες αφιερωμένες στον Νίκο Καζαντζάκη και στον Αλέξη Ζορμπά. Ο τόπος συνεχίζει να εμπνέει, να γεννά τέχνη και στοχασμό – όπως τότε.
Εδώ, στην Καλόγρια, η φύση και το πνεύμα συνυπάρχουν αρμονικά.
Εδώ, ο Ζορμπάς χόρευε, ο Καζαντζάκης στοχαζόταν, ο Σικελιανός απήγγειλε, οι γυναίκες έσπαγαν ταμπού.
Κι ο αέρας, ακόμα και σήμερα, αν σωπάσεις λίγο, ψιθυρίζει λέξεις όπως Ζωή, Ελευθερία, Ανθρώπινη ψυχή.