Σημείο 12-Διαδρομή του Ν. Καζαντζάκη και του αληθινού Γεώργιου Ζορμπά στη Στούπα
Μια μικρή ακτογραμμή, ταπεινή με την πρώτη ματιά, κουβαλάει βαρύ φορτίο μνήμης και σκληρής δουλειάς. Το Λούκι δεν είναι όνομα ποιητικό — είναι κυριολεκτικό, από τη μεγάλη χοάνη που στέκεται ακόμη αγέρωχη, σαν στόμα μηχανής που κατάπινε κάρβουνο και ξέβραζε ιστορία.
Εδώ, στην άκρη της Πραστοβάς, κατέληγε η γραμμή ντεκοβίλ: ένα μικρό τραίνο, εργαλείο θαυμαστό για την εποχή του, με βαγονάκια που έφερναν λιγνίτη από τις γαλαρίες, ακολουθώντας τη φυσική κλίση του εδάφους. Ο λιγνίτης άδειαζε στο χώμα, γινόταν η διαλογή και κατόπιν, μέσω εναέριου συστήματος, φορτωνόταν απευθείας στα καράβια.
Το Λούκι δεν ήταν απλώς τερματικός σταθμός – ήταν ο παλμός της επιχείρησης, εκεί όπου η ύλη μετατρεπόταν σε εμπόρευμα και οι άνθρωποι σε εργάτες του μέλλοντος.
Το Τραινάκι – Ο Δρόμος του Μαύρου Θησαυρού
Οι εργάτες σπρώχναν τα βαγόνια πίσω, προς τις γαλαρίες. Μια αέναη διαδρομή. Μια σκληρή ρουτίνα. Εδώ υπήρχε ακόμη και σιδηρουργείο, ώστε να επισκευάζονται επί τόπου εργαλεία, τροχοί, ράγες. Το λιμάνι αυτό τροφοδοτούσε την Καλαμάτα, τον Πειραιά, τον Βόλο, στέλνοντας ένα προϊόν που γεννιόταν με ιδρώτα και κινδύνους.
Καλαματιανή εφημερίδα, 2 Απριλίου 1917:
«Ευχαρίστως πληροφορούμεθα ότι η εκμετάλλευση του ανθρακωρυχείου Πραστοβάς ήρξατο, και ήδη γίνεται ανόρυξη γαιανθράκων μεταφερομένων εις Πειραιά. Εδόθησαν παραγγελίαι και εντεύθεν.»
Το κάρβουνο έγινε είδηση. Η Πραστοβά απέκτησε βιομηχανική φωνή.
Ο Ζορμπάς – Το Μυαλό που Σκέφτεται με Σφυριά
Ο Ζορμπάς, πρακτικός και διορατικός, δεν εντυπωσιαζόταν από θεωρίες. Όταν ο μηχανικός Διαμαντόπουλος, οραματιζόταν να φτιάξει ασβεστοκάμινο με τα κατάλοιπα του λιγνίτη, ο Ζορμπάς παρακολούθησε τις οδηγίες του, τον κοίταξε και με τη γνωστή του λαϊκή σοφία είπε:
«Ό,τι κάνεις, είναι λάθος. Δεν πρόκειται να βγάλεις ασβέστη.»
Ο Διαμαντόπουλος θύμωσε, μα τελικά δικαιώθηκε ο εργάτης. Ο Ζορμπάς του έκλεισε τη συζήτηση με ένα χαμόγελο και μια φράση που έμεινε:
«Διαμαντόπουλε, δεν τα γράφουν όλα οι παλιοφυλλάδες!»
Η Διάλυση – Όταν η Ύλη Δεν Αντέχει το Όνειρο
Παρά την αρχική αισιοδοξία, το 1918 η επιχείρηση διαλύεται. Τα υπόγεια νερά κατέστρεφαν την ποιότητα του λιγνίτη. Η αγορά έχανε το ενδιαφέρον της. Το όνειρο τελείωσε. Αλλά όχι για τον Καζαντζάκη.
Ο Καύκασος – Από το Λούκι στις Στέπες της Ιστορίας
Το 1919, ο Ελευθέριος Βενιζέλος ανέθεσε στον Καζαντζάκη την αποστολή επαναπατρισμού 150.000 Ελλήνων από τον Καύκασο, ως Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου Περιθάλψεως. Και εκεί, ο Καζαντζάκης πήρε μαζί του τον Ζορμπά. Από τα βάθη της Μάνης στις χιονισμένες στέπες του Καυκάσου, η φιλία τους παρέμεινε ισχυρή.
Οι εμπειρίες αυτής της αποστολής επηρέασαν βαθιά τον Καζαντζάκη. Αργότερα τις ενσωμάτωσε στο μυθιστόρημα Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται, δίνοντας λογοτεχνική πνοή στον ανθρώπινο πόνο και στην εθνική περιπέτεια.
Το 1920, με την αλλαγή κυβέρνησης, αποχωρεί από τη δημόσια θέση και ξεκινά νέα σειρά ταξιδιών στην Ευρώπη, μελετώντας φιλοσοφία, πολιτική και ανθρώπινα συστήματα ζωής. Ο Ζορμπάς, όμως, μένει για πάντα μέσα του.
Το Λούκι ως Σύμβολο Μετάβασης
- Από τις στοές, στο Λούκι.
- Από το κάρβουνο, στο χαρτί.
- Από τη Μάνη, στον Καύκασο.
- Από τον Ζορμπά, στον Αλέξη.
Το Λούκι δεν είναι απλώς σημείο φόρτωσης. Είναι το σημείο "εκτόξευσης".
Εδώ, τελειώνει το φυσικό και ξεκινά το πνευματικό.
Εδώ, αποχαιρετάμε τη χειρωνακτική εργασία και προχωρούμε στη δημιουργία.
Εδώ, ο Ζορμπάς δεν έμεινε εργάτης. Έγινε σύμβολο.
Κι ο Καζαντζάκης, κοιτώντας τη χοάνη που ρούφαγε το κάρβουνο για να το φορτώσει στα καράβια, είδε μέσα της έναν ολόκληρο λαό – και τον έβαλε στο βιβλίο του.